Beleidskader Beperkt Beveiligde Afdeling van het Gevangeniswezen

Voor een plaatsing op de BBA komen gedetineerden in aanmerking die gedurende de intramurale fase aantoonbaar actief gewerkt hebben aan minimaal de basisvoorwaarde werk en inkomen. Voor een succesvolle re-integratie is het noodzakelijk dat de gedetineerde op de dag van ontslag uit detentie inkomen heeft. Op de BBA streven we ernaar dat de gedetineerde met inkomen vanuit arbeid DJI verlaat.

Naast de weigeringsgronden, zoals beschreven in artikel 4 van de Regeling tijdelijk verlaten van de inrichting, komt de gedetineerde niet in aanmerking voor re-integratieverlof voor extramurale arbeid als hij:2:

• • is geplaatst in het basisprogramma

• • is gedegradeerd

• • niet wil meewerken aan een betalingsregeling

• • een levenslange gevangenisstraf opgelegd heeft gekregen

• • een Tbs-maatregel opgelegd heeft gekregen

• • een ISD-maatregel opgelegd heeft gekregen

• • in een extra beveiligde inrichting of terroristen afdeling is geplaatst

• • is geplaatst in een penitentiair programma3

Om in aanmerking te komen voor re-integratieverlof voor extramurale arbeid dient de beoordeling van gedrag, risico’s en slachtofferbelangen, net zoals bij kort- en langdurend re-integratieverlof, tot een positief advies te leiden.

Hiervoor zijn onderliggende kaders4 opgesteld:

• • Checklist MDO/VC

• • Beleidskader gedrag gehele detentie

• • Handleiding en Draaiboek risicoscreener geweld (hierbij geldt dat de toetsing op het risico geweld een onderdeel is van de totale toetsing op risico’s)

• • Toetsingskader slachtofferbelangen

Indien er een advies van het OM en/of reclassering aanwezig is, dient deze bij de toetsing meegenomen worden.5

Het re-integratie verlof voor extramurale arbeid (en daarmee een plaatsing op de BBA):

• • wordt verleend voor minimaal de duur van 4 weken, het verlof duurt per dag maximaal de werk- en reistijd;

• • komt op zijn vroegst aan de orde bij een gevangenisstraf langer dan 6 maanden;

• • is maximaal 1/6 deel van de opgelegde straf voorafgaand aan het moment waarop de gedetineerde in aanmerking kan komen voor de voorwaardelijke invrijheidstelling dan wel de invrijheidstelling6;

• • heeft een maximum van 12 maanden;

Daarnaast gelden aanvullend de volgende randvoorwaarden, waarbij geldt dat de gedetineerde, bijgestaan door zijn casemanager, er zelf zorg voor heeft gedragen dat hij minimaal per basisvoorwaarde voldoet aan de voorwaarden zoals beschreven in onderstaande tabel (resultaatverplichting).

¹ Dit komt tot uiting in de resultaten op de behaalde doelen.

² Onder leer-/werkplek wordt verstaan: proefplaatsing /stage of betaald werk.

³ DJI dient er voor te zorgen dat de BBA’s zodanig gesitueerd worden dat elke gedetineerde naar een BBA kan nabij zijn eigen woonplaats. Nabij= streven naar maximaal 1 uur reistijd tussen de BBA en de leer-/werkplek of opleidingslocatie. Zie verder hoofdstuk 11 capaciteit.

⁴ Dit vraagt maatwerk per gedetineerde wat betreft wensen, mogelijkheden en beperkingen.

De Wet straffen en beschermen kent drie vormen van re-integratieverlof:

• 1 kortdurend: begint en eindigt op dezelfde dag, geen maximum;

• 2 langdurend: met tenminste 1 overnachting, 3 nachten per maand, per jaar te verdelen in periodes van maximaal 8 aaneengesloten nachten per maand);

• 3 extramurale arbeid in de Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA).

Het verlof wordt vastgelegd in het D&R-plan. Gedetineerden krijgen alleen nog verlof als dat verlof wordt gebruikt voor het realiseren van één of meer re-integratiedoelen uit het D&R-plan.

De 3 vormen van re-integratieverlof kunnen naast elkaar voorkomen. Over het algemeen komt een gedetineerde eerst in aanmerking voor kortdurend re-integratieverlof, vervolgens voor langdurend re-integratieverlof en dan voor verlof voor extramurale arbeid met plaatsing in een BBA.

Op de BBA kan de gedetineerde ook kort- of langdurend re-integratieverlof op basis van re-integratiedoelen als onderdeel van het D&R-plan aanvragen. Dit wordt, indien van toepassing, ingetekend in het persoonlijke activiteitenprogramma van de gedetineerde, zie hoofdstuk 5. Re-integratiedoelen worden bij begin van de detentie opgesteld en indien nodig gaande de detentie aangevuld en/of bijgesteld. Re-integratiedoelen (waaronder ook herstelactiviteiten) zijn die doelen die bijdragen aan de vijf basisvoorwaarden (ID-bewijs, onderdak, werk en inkomen, schulden, zorg) en het sociaal netwerk. Het verlof wordt verwerkt in een verlofplan.

De gedetineerde doet voor het toekennen van het verlof voor extramurale arbeid een aanvraag bij zijn casemanager. De verlofaanvraag wordt besproken in het MDO en voorzien van een advies voorgelegd aan de vrijhedencommissie (VC). De Selectiefunctionaris (Sf) beslist gehoord hebbende de VD (middels de VC) namens de Minister over het toekennen van het verlof voor extramurale arbeid en daarmee een plaatsing in een BBA. De Sf controleert en beoordeelt inhoudelijk of aan alle selectiecriteria is voldaan. Een aanvraag voor het verlof voor extramurale arbeid kan op zijn vroegst zes weken vooraangaand aan de datum waarop de gedetineerde in aanmerking komt voor verlof voor extramurale arbeid ingediend worden bij de Sf.

Om tot een goede afweging te komen is van belang dat in het selectieadvies het gehele detentietraject t.a.v. het werken aan re-integratiedoelen en -acties is uitgewerkt én de uitkomst van de beoordeling op gedrag, risico’s en slachtofferbelangen is meegewogen.

Indien het re-integratieverlof voor extramurale arbeid wordt toegekend, wordt de gedetineerde geselecteerd voor een plaatsing op de BBA. Pas na plaatsing kan het re-integratieverlof voor extramurale arbeid starten. Mits het selectieadvies geen contra-indicaties kent, wordt tevens in de beschikking opgenomen dat het toegestaan is om op eigen gelegenheid van de zendende PI naar de BBA te reizen.

Als de maximale periode van 12 maanden re-integratieverlof voor extramurale arbeid is verlopen en een gedetineerde niet in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidstelling, kan de Sf in uitzonderlijke gevallen besluiten de duur van de extramurale arbeid met maximaal 24 maanden te verlengen. Een reden kan bijvoorbeeld zijn het niet beschikken over een goedgekeurd verblijfadres.

De gedetineerde die in een BBA wordt geplaatst, heeft recht op de activiteiten die genoemd worden in de Penitentiaire beginselenwet (Pbw), zoals het ontvangen van bezoek, telefoongebruik, geestelijke verzorging, bibliotheek, lichamelijke oefening/sport, educatie en recreatie. Het recht op luchten vervalt op werkdagen, maar blijft gehandhaafd voor de overige dagen.

Bij een plaatsing in de BBA is voldoende ruimte voor rechtactiviteiten conform de Pbw, waarvan een deel buiten de BBA zal plaatsvinden, op door de BBA vastgestelde locaties. Deze locaties dienen in de nabijheid van de BBA te liggen en dienen controleerbaar te zijn. Voor de rechtactiviteit bezoek kan de gedetineerden één goedgekeurd verlofadres hebben. Voor het deel aan rechtactiviteiten die buiten de BBA plaatsvinden hoeft geen separaat verlof voor aangevraagd te worden, dit wordt opgenomen in de deelnameverklaring. Het toekennen van het re-integratieverlof voor extramurale arbeid door de SF is inclusief deze uren. Kosten die gedetineerden maken voor het uitoefenen van deze rechtactiviteiten zijn voor de gedetineerden zelf en kan hij vanaf zijn eigen bankrekening betalen, hiervoor ontvangt de gedetineerde op de BBA 300% van het basisuurloon8.

(Huis)artsenbezoek vindt bij voorkeur buiten de gesloten inrichting plaats (strikte scheiding). Echter op de BBA valt de gedetineerde onder de zorg van DJI. De zorgverzekering is bij aanvang van detentie reeds opgeschort, dit blijft in de BBA gehandhaafd. Uitgangspunt is: (huis)artsenbezoek buiten de BBA bij de praktijk van de door DJI gecontracteerde (huis)arts. Afhankelijk van de contractuele afspraken met de betreffende (huis)arts in de regio kan voor een andere vorm gekozen worden. Strikte scheiding gesloten inrichting blijft hierbij een randvoorwaarde. Voor medicatie geldt hetzelfde, indien mogelijk dan dient medicatie buiten de inrichting bij een gecontracteerde apotheek afgehaald te worden, als alternatief kan gebruik gemaakt worden van de verstrekking van de medicatie vanuit de medische dienst.

In het D&R-plan is vooraf opgenomen hoe de rechtactiviteiten worden ingezet. Tussen de casemanager en de senior casemanager zijn vooraf individuele afspraken gemaakt met de BBA-gedetineerde over de invulling van de rechtactiviteiten en het persoonlijke activiteitenprogramma. Het is te allen tijde duidelijk, zoals opgenomen in het D&R-plan, waar een gedetineerde zich op welk moment van de dag bevindt.

Het programma op de BBA start om 7:00 uur ’s ochtends en eindigt om 21:45 uur ’s avonds. Buiten deze tijden verblijft de gedetineerde op zijn kamer. Het is de gedetineerde enkel toegestaan om zijn kamer te verlaten om van en naar zijn werk te gaan bij afwijkende werktijden. Het activiteitenprogramma valt binnen het programma (m.u.v. afwijkende werktijden) en bestaat uit arbeid en het aanbod van rechtactiviteiten op basis van de Pbw. Het activiteitenprogramma is persoonsgebonden op basis van de in het D&R-plan vastgestelde recht- en re-integratieactiviteiten.

Arbeid maakt een wezenlijk onderdeel uit van het activiteitenprogramma: te weten tenminste 32 uur per week, dan wel tenminste 26 uur per week indien sprake is van een goedgekeurd D&R-plan dat ziet op het volgen van activiteiten die bijdragen aan recidivevermindering (zoals een onderwijs- of zorgprogramma)9.

Door de PI worden op de BBA geen activiteiten aangeboden c.q. georganiseerd. De gedetineerden zijn zelf verantwoordelijk voor hun bezigheden op de BBA. De invulling van de extramurale uren is opgenomen in het persoonlijk D&R-plan.

¹ Op werkdagen is het recht om te luchten onderdeel van de reistijd PI-werk. Op niet-werkdagen is het mogelijk 1 uur te luchten op de door de BBA aangewezen luchtplaats.

² Hieronder valt ook een bezoek aan de kapper.

De vrij te besteden uren kunnen opgevuld worden door kort- of langdurend re-integratieverlof. Dit maakt onderdeel uit van het persoonlijke activiteitenprogramma van de gedetineerde. Uren t.b.v. rechtactiviteiten vervallen indien hier geen gebruik van gemaakt wordt en zijn daarmee niet overdraagbaar naar een andere rechtactiviteit.

In de intramurale fase wordt de gedetineerde vanaf de integrale intake gekoppeld aan een casemanager. Op basis van een eerste trajectgesprek met de gedetineerde wordt een persoonlijk D&R-plan opgesteld. De gedetineerde is zelf verantwoordelijk voor het uitvoeren van zijn plan, de casemanager voert hier de regie op en begeleidt de gedetineerde. Samenwerking tussen de afdeling arbeid (naast de afstemming met de leefafdeling en overige ketenpartners) en de casemanager, door deelname aan voortgangsbesprekingen (trajectgesprek) over het D&R-plan, is een voorwaarde als het gaat om het afspraken van re-integratiedoelen op het gebied van de basisvoorwaarde werk en inkomen. Als een gedetineerde voldoet aan de eisen voor een plaatsing in de BBA, is de laatste stap het zoeken van een externe organisatie, vraag gestuurd, niet aanbod gestuurd.

Het is van belang dat tijdig in de intramurale fase gesignaleerd wordt of gedetineerden voor fasering in aanmerking komen en vanaf welke datum. Voor plaatsing in een BBA is het randvoorwaardelijk dat minimaal voldaan wordt aan de voorwaarden van het hebben van werk. Dit vraagt om een tijdige voorbereiding. Op zijn vroegst is plaatsing in een BBA al na 5 maanden detentie mogelijk. Let op: plaatsing geschiedt pas op moment dat aan de voorwaarden is voldaan.

Zodra er sprake is van een overplaatsing naar een BBA spreken we van een zendende inrichting en een ontvangende inrichting. Vooraf afstemming tussen beide inrichtingen is een randvoorwaarde.

Bij plaatsing in de BBA draagt de casemanager van de zendende inrichting het D&R-plan over aan een sr. casemanager van de BBA.

Op de BBA werken PIW’ers, sr. casemanagers en een afdelingshoofd. Grofweg kan er gezegd worden dat de PIW’er verantwoordelijk is voor de begeleiding intramuraal / op de leefafdeling. De PIW’er is verantwoordelijk voor de uitvoering van het programma en de controle op de rechtactiviteiten. De sr. casemanager heeft een toezichthoudende rol als het gaat om de (basis)voorwaarden t.b.v. de plaatsing op de BBA en heeft daarbij de contacten met de externe organisatie en overige ketenpartners. Dit alles onder de dagelijkse leiding van een afdelingshoofd.

Op de BBA wordt het trajectgesprek voortgezet, met de sr. CM als regievoerder. Input voor het trajectgesprek volgt uit de bevindingen (uit de rapportages) van de mentor, maar ook vanuit de voortgangsbesprekingen door de sr. CM met de externe organisatie.

Om te komen tot richtlijnen voor een plaatsing bij een al dan niet betalende externe organisatie10 wordt er gekeken naar de mate van geschiktheid van de gedetineerde en de arbeidsmarkt. In onderstaande matrix zijn deze twee indicatoren tegenover elkaar afgezet:

Kansrijk Krap Ruim

Kansarm

De matrix geeft richting aan het plaatsen van een gedetineerde op een onbetaalde dan wel betaalde leer-/werkplek bij een externe organisatie11.

De indicatoren kunnen als volgt gelezen worden:

• • De mate van arbeidsgeschiktheid van de gedetineerde, waarbij we spreken van een kansarme gedetineerde als het gaat om een gedetineerde met een beperkte verdiencapaciteit12, een gedetineerde die nog niet eerder heeft deelgenomen aan de arbeidsmarkt en ook niet volwaardig functioneert in de penitentiaire arbeid of een gedetineerde die na een lange gevangenisstraf in de luwte moet oefenen met de verantwoordelijkheden die bij een arbeidssituatie behoren. Een kansrijke gedetineerde wordt gezien als een gedetineerde die voldoende in staat is om (eventueel na een korte periode in de luwte) bij een reguliere werkgever te werken c.q. al eerder volwaardig aan de arbeidsmarkt heeft deelgenomen.

• • De arbeidsmarkt, waarbij een ruime arbeidsmarkt gezien wordt als een lagere kans op een betaalde baan na detentie (hoog werkloosheidspercentage) en waarbij een krappe arbeidsmarkt voldoende mogelijkheden biedt voor een betaalde baan (laag werkloosheidspercentage).

Hierbij gelden de volgende richtlijnen:

• • Gedetineerden die in kwadrant 1 zitten kunnen instromen in de BBA.

• • Voor de gedetineerden die in kwadrant 2/3/4 zitten geldt dat zij naar de BBA kunnen mits er een aantoonbare inspanning is t.a.v. het zoeken van een betalende organisatie, aansluiting is van de onbetaalde leer-/werkplek, bij de doelen op arbeid vanuit het D&R-plan en of er afstemming is geweest met de gemeente. Voorwaarde is dat de gemeente als ontvangende partij na detentie de onbetaalde leer-/werkplek erkent.

Op de BBA is plaats voor kansrijke en kansarme gedetineerden. Van belang is dat de gedetineerde een voldoende intrinsieke motivatie heeft en voldoende zelfredzaam is om aanspraak te maken op re-integratieverlof voor extramurale arbeid en daarmee een plaatsing op de BBA. Er dient perspectief te zijn op het hebben van werk na detentie. Twee sporen zijn hierin mogelijk, het bijna verzekerd zijn van een baan na detentie dan wel een begeleidend traject daarnaartoe.

Verder geldt:

• • Duur van de detentie / plaatsing op de BBA – bij een korte tijd op de BBA ligt de nadruk veelal op kwadrant 1 of 4. Bij een langere detentie kan uitgegaan worden van een meer gefaseerde aanpak, zoals in kwadrant 2 en 3.

• • Voor kwadrant 2 en 3 geldt dat dit een tijdelijk karakter heeft. In het D&R-plan dient opgenomen te staan welke stappen de gedetineerde gaat zetten en wanneer, om toch te komen tot een extramurale leer-/werkplek bij een betalende organisatie (kwadrant 1), met oog op een betaalde baan na detentie. Het aantal stappen en het moment is afhankelijk van de duur van detentie. De inspanningen die hierbij horen, zijn ter beoordeling aan het MDO, onvoldoende inspanning wordt gezien als ongewenst gedrag.

ZZP’er / eigen zaak

DJI gaat uitsluitend overeenkomsten aan met externe organisaties, niet met gedetineerden, het is daarom niet mogelijk om in de eigen zaak te werken. Indien een gedetineerde voor detentie als ZZP’er heeft gewerkt of een ambitie heeft om na detentie als ZZP’er te starten, dan kan dat vanuit de BBA indien hij een externe organisatie kan vinden waarbij hij de werkzaamheden via een leer-/werktraject kan uitvoeren.

Werken bij familie

Het werken bij familie is niet toegestaan. De risico’s13 vindt DJI te groot.

Gepensioneerden

AOW-gerechtigden kunnen deelnemen aan de BBA, mits zij voldoen aan de eisen. Ook voor deze groep geldt dat er doelen op arbeid na detentie moeten zijn. Bijvoorbeeld werken als aanvulling op het pensioen of het hebben van een zinvolle dagbesteding.

Thuiswerken vanuit de BBA

Mits passend in het traject van de gedetineerde, de branche, het vooruitzicht op duurzame baan na detentie en goede afspraken met de organisatie is het mogelijk om vanuit de BBA ‘thuis te werken’, op de kamer/cel. Uitgangspunt is dat de organisatie de middelen die hiervoor nodig zijn faciliteert, niet DJI.

Op de BBA ontvangt de gedetineerde een vergoeding voor zijn leer-/ werkactiviteiten. De tarieven (zie paragraaf 8.1.3) die afgesproken worden met de externe organisatie komen geheel ten goede aan de gedetineerde.

Gedetineerden ontvangen op de BBA minimaal 300% van het basisuurloon17 als zakgeld, vermeerderd met de reiskostenvergoeding. Dit wordt wekelijks achteraf op hun privé bankrekening gestort. Het basisuurloon is vrij te besteden voor boodschappen, sport en overige activiteiten / uitgaven. Indien de gedetineerde meer verdient dan 300% van het basisuurloon, wordt het meerdere gereserveerd op een geblokkeerde rekeningcourant van de gedetineerde.