Beleidskader Penitentiair Programma, Overgangsrecht van het Gevangeniswezen

Door de Wet straffen en beschermen (wet senb) veranderen de regels voor verlof, het penitentiair programma (PP) en de voorwaardelijke invrijheidstelling (VI). Gelet op het in de wet opgenomen overgangsrecht is een aantal onderdelen van de wet senb niet direct van toepassing op alle gedetineerden.

Er komt een overgangsperiode met een maximale duur van 3 jaar. Het overgangsrecht PP geldt voor gedetineerden die op 1-12-2021 een strafrestant (met aftrek van v.i.) van maximaal 3 jaar hebben en een einddatum detentie vóór 01-12-2024 (art IV PBW1). De doelgroep bestaat uit:

• • Gedetineerden die uiterlijk voor 01-12-2021 onherroepelijk veroordeeld zijn en waarbij de detentie voor 01-12-2021 is aangevangen of

• • Gedetineerden waarbij de voorlopige hechtenis vóór 01-12-2021 is aangevangen of

• • Gedetineerden die op 01-12-2021 beschikken over een besluit tot deelname aan een PP.

• • Indien de (fictieve) ontslagdatum tijdens de detentie verandert waardoor de ontslagdatum niet langer vóór 01-12-2024 komt te liggen, kan een gedetineerde niet langer voor het overgangsrecht PP in aanmerking komen.

Voor de doelgroep, die onder het overgangsrecht valt geldt:

• • Het PP is maximaal 1/6^e deel van de totale straflengte,

• • Met een duur van minimaal 4 weken en maximaal 12 maanden

• • Combineren met plaatsing in een BBA. De totale duur is maximaal 1/6^e deel van de straf. Elke verdeling in maanden is toegestaan, als de periodes voor BBA en PP bij elkaar opgeteld niet langer duren 1/6^e deel van de straf.

• • De gedetineerde mag bij een duur van 12 maanden bijvoorbeeld 3 maanden BBA en 9 maanden PP doen. Of andersom: 9 maanden BBA en 3 maanden PP.

Vanuit het D&R-plan wordt bepaald welke modaliteit (deelname aan het PP of de plaatsing op een BBA), het meest passend is voor het re-integratietraject van de gedetineerde.

De Sf beslist over deelname aan PP.

De basis voor het bepalen van deelname aan het PP overgangsrecht is de penitentiaire beginselenwet (PBW) artikel 4 en de penitentiaire maatregel (PM) hoofdstuk 3.

De criteria en voorwaarden voor deelname aan PP zijn:

• • Gedetineerden die op 1-12-2021 een strafrestant (met aftrek van v.i.) van maximaal 3 jaar hebben en een einddatum detentie vóór 01-12-2024 (art IV PBW2). De doelgroep bestaat uit:

  • − Gedetineerden die uiterlijk voor 01-12-2021 onherroepelijk veroordeeld zijn en waarbij de detentie voor 01-12-2021 is aangevangen of

  • − Gedetineerden waarbij de voorlopige hechtenis vóór 01-12-2021 is aangevangen of

  • − Gedetineerden die op 01-12-2021 beschikken over een besluit tot deelname aan een PP.

  • − Indien de (fictieve) ontslagdatum tijdens de detentie verandert waardoor de ontslagdatum niet langer vóór 01-12-2024 komt te liggen, kan een gedetineerde niet langer voor het overgangsrecht PP in aanmerking komen.

• • Gedurende ten hoogste een zesde deel van de opgelegde vrijheidsstraf direct voorafgaand aan de datum van invrijheidstelling, mits

  • − Het strafrestant bij aanvang PP tussen ten minste 4 weken en ten hoogste 12 maanden bedraagt, en

  • − Geen omstandigheden die zich tegen deelname verzetten

• • Het PP moet passen in en bijdragen aan de gedrags- en re-integratiedoelen vanuit het D&R-plan ter voorbereiding op de terugkeer in de maatschappij.

  Hierbij moet minimaal aandacht zijn voor de re-integratiedoelen op de basisvoorwaarden werk en inkomen én huisvesting, de thuissituatie en het opbouwen van het sociaal netwerk. Uit het D&R-plan moet blijken dat de gedetineerde al tijdens de detentie heeft gewerkt aan deze re-integratie en/of gedragsdoelen en dat PP dus een logisch gevolg is van dit traject.

• • Afweging van gedrag, risico’s en slachtofferbelangen moeten tot een positief advies leiden en zijn afgewogen in relatie tot de toe te kennen vrijheden.

  Hiervoor zijn onderliggende kaders opgesteld:

  • − Beleidskader gedrag gehele detentie: 80% gewenst gedrag, bij 60%-80% maatwerk afweging in samenhang met overige voorwaarden cq criteria.

  • − Risicoscreener Geweld: de toetsing op het risico geweld is onderdeel van de totale toetsing op risico’s

  • − Toetsingskader slachtofferbelangen

• • Adviezen:

  • − Reclasseringsadvies als:

  • − Een reclasseringsadvies is nodig indien er sprake is van een voorwaardelijke sanctie met reclasseringstoezicht aansluitend op detentie;

    Aanvullend kan een reclasseringsadvies worden opgevraagd als dit gewenst is naar aanleiding van gedrag, risico, slachtofferbelangen bij PP < 2 maanden. Bij een PP > 2 maanden is een reclasseringsadvies en EM-advies vereist

  • − OM-advies als:

    • a. De zaak loopt in hoger beroep en bij de veroordeling in eerste aanleg nog geen Advies OM afgegeven is. DJI vraagt éénmalig of het OM nog Advies wenst uit te brengen.

    • b. Gedetineerde is onherroepelijk veroordeeld met een uitspraakdatum voor 1-1-2020 en heeft een executie-indicator. DJI vraagt slechts éénmalig of het OM nog Advies wenst uit te brengen.

    • c. Het OM heeft in het reeds afgegeven Advies OM aangegeven nader Advies te willen uitbrengen bij ontwikkelingen in de executiefase (zoals fasering/ verlof)

    • d. Het eerder afgegeven Advies OM vraagt om een toelichting/ nadere duiding (concrete vraagstelling aan het OM noodzakelijk, let op, het OM geeft geen richtinggevend Advies).

  • − Advies politie als:

    Screening verblijfadres geen onderdeel is van het reclasseringsadvies Screening werkgever

• • Basisvoorwaarden

  Werk en Inkomen:

  • − Minimaal 26 uur programma:

    Een PP omvat minimaal 26 uur per week aan activiteiten, die een bijdrage leveren aan de geslaagde terugkeer in de samenleving;

    • □ Het programma is maatwerk en sluit aan op gedrags- en re-integratiedoelen vanuit het D&R-plan ter voorbereiding op een duurzame terugkeer in de maatschappij bij voorkeur door betaald werk;

    • □ Getekend document Afspraken Ex-Made PP: Individuele programma afspraken tussen PP-deelnemer, DJI en organisatie worden schriftelijk vastgelegd in het document Afspraken Ex-Made PP;

    • □ Getekende overeenkomst organisatie: Overeenkomst waarin de organisatie akkoord gaat met afspraken en voorwaarden omtrent de plaatsing van een PP-deelnemer;

  • − Binnen afzienbare tijd beschikken over inkomsten:

    De PP-deelnemer beschikt binnen afzienbare tijd over inkomen door arbeid en/of een uitkeringsinstantie, eigen vermogen of wordt in levensonderhoud voorzien door familie;

  • − Bij een arbeid(stoeleidend) programma/traject geldt dat:

    • □ Bij In-Made aantoonbaar actief gewerkt aan de doelen op arbeid na detentie, zoals opgenomen in het D&R plan;

    • □ De leer-werkplek sluit aan bij de re-integratiedoelen op arbeid na detentie en is gescreend;

    • □ Uit het voortgangsdocument blijkt dat de werknemersvaardigheden minimaal voldoende zijn;

    • □ Bij een gevangenisstraf van meer dan drie jaar beschikken over een getuigschrift In-Made praktijkschool of een MBO praktijkverklaring, dan wel het maximaal haalbare. Als de gedetineerde reeds in het bezit is van de juiste diploma’s / certificaten of terug kan keren bij zijn ex-werkgever is dit niet van toepassing.

  Zorg:

  • − Tijdens PP kan worden deelgenomen aan een ambulante zorgtraject (uitgesloten zijn klinische zorg en beschermd wonen). Een ambulant zorgtraject zoals geïndiceerd in het D&R-plan dient in de intramurale fase voorbereid, gepland en gestart te zijn zoals ambulante verslavingszorg of ambulante geestelijke gezondheidszorg;

  Schulden, indien van toepassing

  • – Het meewerken aan een haalbare betalingsregeling3 bij boetes en/of schadevergoeding. De betalingsregeling is met het CJIB overeengekomen op basis van de te verwachte inkomsten.

  Onderdak

  • − Aanvaardbaar verblijfadres: er heeft een screening plaatsgevonden op het verblijfadres (blijkend uit het reclasserings- en/of politie advies). Gedetineerde dient te zijn ingeschreven op het verblijfadres en er moet sprake zijn van re-integratiedoelen op de thuissitituatie en/of het zelfstandig kunnen wonen

  ID

  • − In bezit van geldig wettelijke erkend identiteitsbewijs (paspoort, ID-kaart);

  Sociaal netwerk

  • − Er moeten re-integratiedoelen zijn in het opbouwen danwel verstevigen van het sociaal netwerk. Tevens dient uit het persoonijke D&R-plan van de gedetineerde blijken dat hier tijdens de detentie al aan is gewerkt en PP een logische volgende stap is.

  Algemeen

  • − Getekende deelnameverklaring;

    Voor deelname aan PP verklaart de gedetineerde kennis te hebben genomen van de voorwaarden en afspraken én verklaart zich eraan te houden gedurende het PP.

Contra-indicaties voor deelname aan PP:

• • Gedetineerden ten aanzien van wie de tenuitvoerlegging van een tevens opgelegde maatregel van terbeschikkingstelling met verpleging van overheidswege nog moet aanvangen;

• • Gedetineerden die na de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf gevolg dienen te geven aan de op hen rustende vertrekplicht of die uitgeleverd zullen worden;

• • Gedetineerden die in een extra beveiligde inrichting verblijven.

Als er een verhoogd risico bestaat door een onbeheersbare verslavings-, agressieproblematiek en/of ernstige psychische aandoeningen hebben, kan/kunnen dat (een) contra-indicatie(s) voor deelname aan PP zijn.

• • Voor deelname aan een PP is een reclasseringsadvies vereist bij PP’s met een duur langer dan 2 maanden en/of als er sprake is van bijzondere van een voorwaardelijke sanctie met reclasseringstoezicht aansluitend op detentie. Er dient vanuit DJI een adviesaanvraag voor beoordeling van deelname aan een PP en rondom de geïndiceerde bijzondere voorwaarden bij PP te volgen. Bij de adviesaanvraag PP is ondermeer toegevoegd:

• • Detentiehistorie;

• • Onderdelen vanuit het D&R-plan en opgelegde sancties dienen bekend te zijn

• • Voorstel invulling programmatische uren op basis van re-integratie- en/of gedragsdoelen uit het D&R-plan;

• • Een eventueel overzicht van openstaande boetes;

• • Het beoogde verblijfadres

Het reclasseringsadvies is uiterlijk 21 dagen voor de beoogde PP-datum in bezit van de PI en gaat in op:

• • Het recidiverisico van de gedetineerde bij deelname aan PP;

• • De noodzakelijke voorwaarden;

• • De geschiktheid van het beoogde verblijfadres, mede op basis van het advies van politie, op:

  • – technische aspecten (EM) en

  • – sociale aspecten (huurachterstand, instemmingsverklaring hoofdbewoner, adres is stabiel gezien schulden);

• • De geschiktheid van de organisatie (die een substantieel gedeelte van programma uitvoert namens 3RO als erkende instantie) mede op basis van het advies van de politie;

• • Aansluitdatum EM, indien van toepassing;

• • Beoordeling of een betalingsregeling haalbaar is in relatie tot inkomen en overige schuldenproblematiek.

Combinatie BBA en/of PP

Gedetineerden kunnen re-integratieverlof voor extramurale arbeid en daarmee een plaatsing in een BBA combineren met PP. Elke verdeling in maanden is toegestaan, als de periodes voor BBA en PP bij elkaar opgeteld maar niet langer duren dan maximaal een zesde deel van de straf met een maximale duur van 12 maanden en de minimale duur van 4 weken per modaliteit wordt gehandhaafd.

Als een gedetineerde in aanmerking komt voor re-integratieverlof voor extramurale arbeid (BBA) én een PP, beslist de Sf op basis van voordracht van de VD. Als de Sf negatief besluit, kan de Sf de gedetineerde adviseren alsnog een aanvraag te doen voor re-integratieverlof voor extramurale arbeid.

Om te beoordelen welk traject het best past bij de re-integratie van de gedetineerde, geldt voor PP, dat aanvullend op de BBA-randvoorwaarden, er sprake moet zijn van:

• • Een aanvaardbaar goedgekeurd verblijfadres;

• • Re integratiedoelen op het weer zelfstandig kunnen wonen, de thuissituatie en het opbouwen van het sociaal netwerk;

• • Een afweging op de risico’s en de slachtofferbelangen i.r.t. de extra toe te kennen vrijheden.

Toetsing voor deelname aan PP

Deelname aan een PP is geen recht, doch een gunst; iedere gedetineerde wordt individueel getoetst. De VD en het MDO toetst of aan alle criteria en voorwaarden voor deelname aan PP is voldaan. De VD adviseert aan de Sf of een gedetineerde in aanmerking kan komen voor deelname aan een PP. Let op: een verzoek van een gedetineerde moet altijd doorgezonden worden naar de Sf, ook als alle adviezen negatief zijn (art. 18 PBW, gedetineerde heeft het recht een verzoekschrift in te dienen, deelname aan PP wordt expliciet genoemd)

Beslissing PP

De Sf beslist over deelname aan PP en betrekt in ieder geval:

• • De aard, zwaarte en achtergronden van het gepleegde delict (denk hierbij ook aan belangen van slachtoffers en/of nabestaanden);

• • Het huidige detentieverloop, waaronder het gedrag van de gedetineerde, het nakomen van afspraken door de gedetineerde en diens gemotiveerdheid;

• • Het gevaar voor recidive;

• • De mate waarin de gedetineerde in staat zal zijn de met de grotere vrijheden gepaard gaande verantwoordelijkheid te kunnen dragen;

• • Een aanvaardbaar verblijfadres;

• • De geschiktheid van de gedetineerde voor een PP zoals het voldoen aan de basisvoorwaarden;

• • De mate van onzekerheid over de datum van invrijheidstelling;

De Sf beslist ook over het toepassen van elektronisch monitoring (EM) op basis van advies van de VD, het reclasseringsadvies én het deeladvies EM. EM kan opgelegd worden t.b.v. ondermeer monitoring van een gebiedsgebod of een gebiedsverbod.

De Sf kan bepalen dat geen EM wordt toegepast als:

• • De duur van het PP korter is dan negen weken,

• • EM afbreuk doet aan de resocialisatie van de deelnemer of

• • Bijzondere omstandigheden daartoe aanleiding geven.

Een PP bevat zowel punitieve elementen als elementen die bijdragen aan de resocialisatie c.q. het voorkomen van recidive. Tijdens de intramurale fase worden in het D&R-plan doelen opgenomen voor een (gefaseerde) terugkeer naar de samenleving. Een PP vloeit voort uit de doelen vanuit het D&R-plan en bestaat uit:

Het programma

• • Omvat per week ten minste 26 uur (meer mag, minder niet). Het is ten zeerste aan te bevelen om de uren te spreiden over 5 werkdagen. Het is niet toegestaan om met gemiddelden te werken (bijvoorbeeld enige weken meer werken dan 26 uur om daarna vrij te nemen),

• • Is een samenstel van activiteiten. De activiteiten zijn maatwerk en sluiten aan bij de re-integratiedoelen. De ultieme doelen zijn het voorzien in inkomen door werk en hebben van huisvesting. De activiteiten zijn gericht op:

  • − Arbeidstoeleiding zoals werk, het verkrijgen van een vakdiploma en gewenning aan het arbeidsproces (hieronder ook te verstaan studie ter verkrijging van toekomstig werk);

  • − Zelfredzaamheid: Stimuleren van de zelfredzaamheid zoals sociale vaardigheid, budgettering, woonbegeleiding, alfabetisering en vergroten van zelfdiscipline;

  • − Ambulante zorg: Het bieden van ambulante zorg zoals verslavingszorg of geestelijke gezondheidszorg;

  • − Of geven op andere wijze invulling aan de voorbereiding van de terugkeer in de maatschappij,

• • Wordt aangeboden door een erkende instantie5. Het erkende programma van DJI heet Ex-Made.

De voorwaarden

• − Om in aanmerking te komen voor PP en het blijven voldoen aan deze voorwaarden gedurende het PP,

• − Aan de inhoud van het programma gekoppelde vrijheidsgraden,

• − Van de wijze van sturing/begeleiding op het gedrag in de zin van toezicht en sancties,

• − Van de controle op het gebruik van gedragsbeïnvloedende middelen (alcohol en drugs) en

• − Van de te stellen (bijzondere) voorwaarden mede gericht op bescherming van slachtoffers

• − Van naleving van de bijzondere voorwaarden, bijvoorbeeld het nakomen van de betalingsregeling met het CJIB en met andere schuldeisers, indien van toepassing

Elektronische monitoring (EM)

• − PP > 2 maanden:

  Standaard EM door toepassing van een enkelband gedurende het 1^e eenderde deel van de totale duur van het PP. Voor het einde van deze periode wordt bepaald of EM wordt verlengd/beëindigd. Bij verlenging EM wordt voor einde van het 2/3^e deel van het PP opnieuw toepassing EM beoordeeld.

• − PP < 2 maanden:

  EM op basis van het gedrag, risico en slachtofferbelangen.

Algemeen

PP is een maatwerkprogramma ter voorbereiding op terugkeer naar de maatschappij. Het kwalitatief vormgeven van het maatwerkprogramma vereist een gedegen én tijdige voorbereiding tijdens de intramurale fase.

Het is van belang dat tijdig in de intramurale fase gesignaleerd wordt of gedetineerden re-integratieverlof of PP in aanmerking kunnen komen en vanaf welke datum. Op zijn vroegst is deelname aan een PP al na 5 maanden detentie mogelijk. Voor deelname aan een PP is het randvoorwaardelijk dat voldaan wordt aan de voorwaarden van ondermeer het hebben van werk respectievelijk een programma voortvloeiend uit het D&R-plan. Dit vraagt om een tijdige voorbereiding.

Let op: plaatsing geschiedt pas op moment dat aan de voorwaarden is voldaan dus niet conform faseringsdatum!

Soorten sancties:

Bij overtreding van de algemene of bijzondere voorwaarden of verzuim van deelname aan het programma kan de directeur, afhankelijk van de ernst van de gedraging, beslissen tot:

• • Het geven van een waarschuwing aan de deelnemer;

• • Wijziging of aanvulling van de bijzondere voorwaarden;

• • Het adviseren van de Sf om de deelname aan het PP te beëindigen;

• • Het direct insluiten van een PP-deelnemer op maatregel met een advies aan de Sf om deelname aan het PP te beëindigen, indien dit dringend noodzakelijk is.

Het Toetsingskader promoveren en degraderen is niet van toepassing op PP-deelnemers. Een PP-deelnemer is geen gedetineerde conform de PBW art.1 lid e: gedetineerde: een persoon ten aanzien van wie de tenuitvoerlegging van een vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel in een inrichting plaatsvindt;

Desondanks wordt ook tijdens PP ontoelaatbaar, gewenst- én ongewenst gedrag gehanteerd om het gedrag te beoordelen. In de onderstaande tabel zijn dezelfde termen gebruikt als in het toetsingskader.

Ongewenst – en ontoelaatbaar gedrag tijdens PP zoals verzuim deelname aan programm), het verliezen van de baan of ziekte kan tot overplaatsing naar regulier regime leiden. Indien een gedetineerde zijn baan door overmacht kwijtraakt, dan heeft hij twee weken de tijd om een nieuwe werkgever te vinden. Lukt dit niet, dan wordt de gedetineerde overgeplaatst naar een regulier regime. Ziekte langer dan 2 weken kan ook tot overplaatsing leiden.

Als de gedetineerde door het verliezen van de baan door overmacht of door langdurige ziekte is overgeplaatst, dan kan na het vinden van werk of bij herstel een nieuwe aanvraag worden gedaan.

Ook is het voorstelbaar dat bij verlies van een aanvaardbaar verblijfadres (een tijdelijke) overplaatsing naar een BBA wenselijk is om detentieschade te beperken. Een overplaatsing kan alleen geschieden als aan de geldende voorwaarden is voldaan en door besluit van de Sf.

Overtredingen buiten kantoortijd en op weekend-/feestdagen

Overtredingen buiten kantoortijd en op weekend-/feestdagen dienen via het algemene nummer van de PI, waar de PP-deelnemer staat ingeschreven, gemeld te worden aan het geconsigneerd directielid.

EM-overtredingen:

Binnen een PP wordt EM altijd uitgevoerd door de 3RO. Bij de EM-overtredingen is een categorisering in overtredingen aangebracht:

• • ‘Lichte’ overtreding:

  geldt het professioneel oordeel van de 3RO medewerker in afstemming met de sr casemanager.

• • ‘Minder zware’ overtreding:

  wordt ter beoordeling voorgelegd aan de VD van de PI.

• • ‘Zware’ overtreding:

  wordt ter beoordeling voorgelegd aan de VD van de PI. In principe volgt beëindiging van het PP en terugplaatsing in de PI.